Source Code Là Gì? Tìm Hiểu Về “Bộ Não” Của Mọi Phần Mềm

1. Khái niệm về Source Code là gì?

Source code (mã nguồn) là mã máy tính được viết bằng một ngôn ngữ lập trình cụ thể, tạo nên logic và chức năng hoạt động của phần mềm. Source code bao gồm các file văn bản thuần túy chứa các dòng code do lập trình viên soạn thảo.

Các dòng lệnh trong source code đưa ra các hướng dẫn chi tiết để máy tính thực thi, từ đó tạo nên chương trình. Source code cho phép lập trình viên kiểm soát và điều khiển mọi hoạt động của phần mềm.

Mỗi ngôn ngữ lập trình (như Java, C/C++, Python…) đều có cú pháp và ngữ nghĩa riêng để viết source code. Tùy thuộc vào ngôn ngữ được sử dụng mà source code sẽ có cách viết khác nhau. Tuy nhiên, chúng đều cùng mục đích là đưa ra hướng dẫn cho máy tính thực thi.

Source code được lưu trữ dưới dạng các file văn bản thuần túy, không phải dạng nhị phân. Do đó, nó có thể được đọc và chỉnh sửa bằng bất kỳ trình soạn thảo văn bản nào. Tuy nhiên, để code dễ đọc hơn, người ta thường dùng các trình soạn thảo chuyên dụng như Visual Studio Code, Sublime Text, Vim… có hỗ trợ highlight cú pháp và tự động hoàn thiện code.

2. Các loại Source Code phổ biến

Có 4 loại source code phổ biến như sau:

Source Code mở (Open Source)

Đây là loại source code được công bố và chia sẻ công khai, mọi người đều có thể tải về, sử dụng, chỉnh sửa và phân phối lại mà không phải trả phí. Điển hình là các dự án open source như Linux, MySQL, WordPress, Mozilla… Các đặc điểm chính của mã nguồn mở:

• Ai cũng có quyền truy cập, sử dụng miễn phí
• Mọi người được khuyến khích đóng góp, cải tiến sản phẩm
• Khuyến khích tinh thần cộng đồng, chia sẻ, hợp tác phát triển
• Đòi hỏi sự minh bạch về quá trình phát triển sản phẩm
• Thường được phát triển dưới các giấy phép như GPL, MIT, BSD…

Source Code đóng (Closed Source)

Là loại source code không được phép phân phối rộng rãi ra bên ngoài. Chỉ những người trong tổ chức phát triển mới được phép truy cập. Các phần mềm thương mại (Microsoft Windows, Adobe…) thường áp dụng mô hình này. Đặc điểm của source code đóng:

• Không công bố rộng rãi ra bên ngoài
• Chỉ nhóm phát triển mới có quyền truy cập
• Người dùng không được phép chỉnh sửa hoặc phân phối lại
• Tập trung quyền kiểm soát trong tay một tổ chức
• Mục đích thương mại, kiếm lợi nhuận

Source Code thương mại

Là source code có bản quyền thuộc sở hữu của một công ty, tổ chức nào đó. Tuy nhiên, họ cho phép người dùng mua bản quyền để được truy cập và sử dụng source code với một mức phí nhất định. Đặc điểm source code thương mại:

• Có bản quyền sở hữu rõ ràng
• Cho phép truy cập source code có phí
• Có thể chỉnh sửa nếu được cho phép
• Mục đích thương mại, kiếm lợi nhuận
• Mức độ mở hơn so với closed source

Source Code miễn phí

Là source code được chia sẻ miễn phí nhưng không hoàn toàn mở như open source. Người dùng chỉ được cấp quyền sử dụng nhưng không được phép chỉnh sửa hay phân phối lại. Đặc điểm của source code miễn phí:

• Được chia sẻ không mất phí
• Chỉ được phép sử dụng, không được chỉnh sửa
• Không được phân phối lại
• Ít tính cộng đồng hơn so với open source

Như vậy, tùy theo mục đích và mô hình kinh doanh mà các loại source code có thể khác nhau. Tuy nhiên, dù theo phong cách nào thì source code cũng luôn đóng vai trò cốt lõi, quyết định đến mọi hoạt động của sản phẩm.

>>> Muốn mua theme WordPress giá tốt để thiết kế website chuyên nghiệp, vui lòng liên hệ với Plugin.com.vn để được tư vấn và hỗ trợ kịp thời nhất nhé

4. Vai trò của source code trong lập trình

Trong lĩnh vực phát triển phần mềm, source code đóng một vai trò vô cùng quan trọng, có thể kể đến như:

Làm nền tảng cho phát triển sản phẩm

Source code chính là trái tim của mọi ứng dụng, phần mềm. Nó cho phép lập trình viên thiết kế, xây dựng nên tính năng và các thành phần của sản phẩm phần mềm. Thông qua các dòng code, lập trình viên có thể dễ dàng:

• Xây dựng giao diện người dùng phần mềm
• Thiết kế cấu trúc dữ liệu, cơ sở dữ liệu
• Viết các thuật toán, logic xử lý
• Kết nối với các hệ thống bên ngoài
• Tích hợp các thư viện, framework…

Nói cách khác, toàn bộ phần mềm được tạo ra từ source code. Không có source code thì không thể phát triển phần mềm.

Đảm bảo tính khả thi, bảo trì của sản phẩm

Source code cho phép đánh giá tính khả thi của một ý tưởng, thuật toán ngay từ giai đoạn đầu. Lập trình viên có thể viết thử vài function, class để kiểm chứng xem ý tưởng có thực sự có thể triển khai được hay không.

Bên cạnh đó, khi có source code, việc bảo trì, nâng cấp, sửa lỗi trở nên vô cùng đơn giản. Các lập trình viên có thể dễ dàng tìm ra nguyên nhân lỗi và fix chúng thay vì phải đoán mò. Điều này giúp đảm bảo tính ổn định và khả năng phát triển lâu dài của sản phẩm.

Thu hút sự đóng góp của cộng đồng

Với các dự án mã nguồn mở, việc công bố source code giúp thu hút sự tham gia đóng góp của cộng đồng lập trình viên toàn cầu. Ai cũng có thể tải về, nghiên cứu, chỉnh sửa và gửi lại các thay đổi cho dự án. Điều này giúp cải thiện chất lượng mã nguồn, đồng thời mở rộng cơ hội học hỏi, trao đổi kinh nghiệm giữa mọi người. Các lỗi có thể được phát hiện và fix nhanh chóng. Nhờ đóng góp từ cộng đồng mà nhiều dự án open source đã phát triển vượt bậc như Linux, React, TensorFlow…

5. Quy trình quản lý source code hiệu quả nhất

Để quản lý hiệu quả source code, cần có một quy trình chuẩn gồm các bước sau:

Sử dụng hệ thống quản lý phiên bản

Hệ thống quản lý phiên bản (VCS) như Git, SVN giúp lưu trữ và theo dõi các thay đổi trong source code 1 cách systematic. Các lập trình viên sẽ commit code vào kho chứa git repository. Các lợi ích của việc dùng VCS:

• Lưu lại lịch sử thay đổi trong code
• Dễ dàng khôi phục lại phiên bản cũ
• Đồng bộ hoá code giữa các thành viên
• Quản lý tốt hơn quy trình phát triển

Tạo nhánh phát triển riêng biệt

Thay vì code chung trên nhánh master, nên tạo các nhánh phát triển riêng biệt dựa theo tính năng, module hay task. Việc này giúp:

• Tránh ảnh hưởng đến các tính năng khác
• Dễ quản lý và gộp code sau này
• Nhiều người có thể làm việc song song mà không xung đột code

Code review trước khi gộp nhánh

Trước khi gộp nhánh vào master, cần có ít nhất 1 người khác review lại code để đảm bảo chất lượng. Code review giúp:

• Phát hiện lỗi sót
• Tuân thủ chuẩn code convention
• Học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau
• Nâng cao tính đồng bộ của code

Kiểm thử toàn diện trước khi release

Trước khi build và đưa lên production, cần có giai đoạn kiểm thử kỹ lưỡng để đảm bảo phần mềm hoạt động ổn định, không có lỗi. Các kiểu kiểm thử phổ biến gồm:

• Kiểm thử hộp trắng (unit test)
• Kiểm thử hộp đen (system test)
• Kiểm thử tích hợp
• Kiểm thử giao diện, tương thích
• Kiểm thử chất lượng mã nguồn

6. Các công cụ hỗ trợ quản lý source code

Để tối ưu hoá việc quản lý source code, cần có sự hỗ trợ của các công cụ phần mềm chuyên dụng:

Hệ thống quản lý phiên bản

Các VCS phổ biến hiện nay gồm có:

• Git: phổ biến nhất, được dùng cho hầu hết các dự án lớn hiện nay.
• SVN: đơn giản, dễ sử dụng.
• Mercurial: nhẹ, nhanh, dễ dùng cho dự án nhỏ.

Công cụ quản lý task/bug

Ví dụ: JIRA, Trello, Asana… giúp quản lý công việc, task một cách khoa học, tránh sót việc.

Công cụ kiểm thử tự động

Ví dụ: Selenium, JUnit dùng để tự động hoá quá trình kiểm thử, tiết kiệm thời gian tester.

Công cụ quản lý quy trình

Ví dụ: gitflow dùng để tự động hoá và chuẩn hoá luồng công việc git theo best practice.

Công cụ review và phân tích mã nguồn

Ví dụ: SonarQube, Code Climate… giúp đánh giá chất lượng mã nguồn, tìm ra các điểm cần cải thiện.

Như vậy, có thể thấy sự hỗ trợ của các công cụ phần mềm là vô cùng cần thiết trong việc tối ưu hoá quy trình quản lý source code.

7. Kết luận

Source code chính là trái tim của mọi sản phẩm phần mềm. Nó cho phép lập trình viên kiểm soát, điều khiển mọi hoạt động của chương trình. Có 4 loại source code phổ biến là mở, đóng, thương mại và miễn phí. Mỗi loại lại có mô hình cấp phép và độ mở khác nhau. Trong quá trình phát triển phần mềm, source code đóng vai trò cốt lõi, làm nền tảng cho toàn bộ sản phẩm. Nó cũng giúp đảm bảo tính ổn định, khả năng bảo trì và mở rộng hệ thống sau này. Hy vọng qua nội dung bài viết này, bạn đọc đã hiểu rõ source code là gì? Để quản lý tốt source code cần có một quy trình chuẩn cùng sự hỗ trợ của các công cụ phần mềm hiện đại như hệ thống VCS, công cụ review code… Nhờ đó, chất lượng mã nguồn và năng suất phát triển sẽ được cải thiện đáng kể.